Vocht in de buikholte: ascites

Bijgewerkt: 16 februari 2023

De buikholte bevindt zich tussen het middenrif en de liezen. Hier zitten verschillende organen waaronder de maag, darmen, lever en milt. Vocht in de buikholte (ascites) is geen op zichzelf staande aandoening. Het is altijd een gevolg van een onderliggende ziekte of afwijking. Het is ook een symptoom van de laatste fase van je leven.

Kenmerken van ascites

Vocht in de buikholte gaat gepaard met een aantal symptomen. De buik ziet er hierbij dik uit waarbij de navel uitpuilt. Dit komt door het vocht dat zich in de buikholte opstapelt. Doordat de huid van de buik wordt opgerekt zijn de bloedvaten beter zichtbaar. Er kan striae ontstaan, dit zijn paarsrode strepen op de huid. De huid kan er ook glimmend uitzien.

Andere symptomen van ascites zijn buikpijn of een vervelende druk op de maag. Als gevolg hiervan heb je een verminderde eetlust. Een slechte eetlust kan ook het gevolg zijn van de onderliggende ziekte.

Je kunt last krijgen van misselijkheid en braken. Veel mensen met ascites hebben ook last van brandend maagzuur. Daarnaast kan er kortademigheid optreden.

De oorzaken van vocht in de buikholte

Vrouwen hebben wat vaker last van vocht in de buikholte dan mannen. Dit komt omdat vrouwen tijdens hun vruchtbare jaren ongeveer 25 ml meer vocht in de buikholte hebben. Onder invloed van hormonen kan dit soms toenemen.

Bij ascites bedraagt het vocht vaak meer dan 25 ml. Dit heeft verschillende oorzaken, van milt tot ernstig.

Levercirrose en ascites

In ongeveer 70% van de gevallen komt ascites bij patiënten met levercirrose voor. De lever bevindt zich rechtsboven in de buik. Dit orgaan voert giftige stoffen af en maakt de bloedstolling mogelijk. Ook is de lever verantwoordelijk voor de aanmaak van vetten, bloedeiwitten en gal. Hiermee is de lever een onmisbare fabriek in het lichaam.

Wanneer je hepatitis B hebt, door een aangeboren afwijking of door een stofwisselingsziekte kun je levercirrose krijgen. Mensen die veel alcohol drinken of bepaalde medicijnen gebruiken kunnen het ook ontwikkelen. Ook een besmetting met bacteriën kan de oorzaak zijn. Bij levercirrose is er littekenweefsel in de lever aanwezig. Het is geen op zichzelf staande ziekte maar is een ontstekingsreactie.

In het eerste stadium van levercirrose treden er nog geen klachten op. In het tweede stadium wel waarbij er slokdarmspataderen aanwezig zijn. In het derde stadium krijg je last van vocht in de buikholte. De schade aan de lever is dan al erg groot.

In de beginfase geeft behandeling een goede prognose. Wanneer de lever ernstig beschadigd is dan is de prognose een stuk slechter. Alleen een levertransplantatie kan in deze fase levensreddend zijn.

Een buikvliesontsteking

Wanneer je een bacteriële buikvliesontsteking oploopt dan ontstaat er vaak vocht in de buikholte. Een bacteriële buikvliesontsteking ontstaat vaak door een doorgebroken appendixontsteking (blindedarmontsteking). Een buikvliesontsteking kan ook ontstaan doordat zich bloed in de buikholte bevindt. Dit is weer het gevolg van het barsten van een cyste aan de eierstok, een buitenbaarmoederlijke zwangerschap of perforatie van een maagzweer of darmzweer.

De symptomen van een buikvliesontsteking zijn hevige buikpijn, misselijkheid en vaak ook braken. Daarnaast kun je last krijgen van ascites en koorts. De bacteriën kunnen zich via het bloed door het lichaam verspreiden, met een bloedvergiftiging en uitval van de organen tot gevolg.

Met antibiotica worden bacteriën gedood. Wanneer er kans bestaat op een shocktoestand (of dit is gebeurd) dan krijg je vocht toegediend. Soms is een operatie nodig.

Ascites door nierfalen

Wanneer de nieren steeds slechter gaan werken ontstaat er in het eindstadium nierfalen. In dit geval werken de nieren niet meer. Dan is buikspoeling oftewel peritoneaal dialyse nodig. Deze buikspoeling verwijdert afvalstoffen en vocht uit het lichaam.

Hoe weet je of je met nierfalen te maken hebt? Je krijgt last van klachten zoals lusteloosheid en vermoeidheid, kortademigheid, weinig eetlust en jeuk op het lichaam. Ook krijg je vaak dikke benen. Dit komt omdat het vocht in het lichaam zich in de benen ophoopt. Ascites oftewel een opeenhoping van vocht in de buik is ook een bekend symptoom.

Hartafwijking of hartfalen

Een jarenlang te hoge bloeddruk, aangeboren hartafwijking of een infectie aan de hartspier/het hart kan tot hartfalen leiden. Dit komt ook voor bij een vergroot hart, een hartklepprobleem of een andere hartaandoening. Verder lopen mensen die roken en patiënten met diabetes meer risico op hartfalen.

Hartfalen ontstaat door zuurstofgebrek waardoor het hart niet goed meer werkt. Het bloed wordt niet snel genoeg door het hart in het lichaam gepompt. Hierdoor zoekt het vocht in het bloed zich een andere weg naar buiten. Het vocht komt onder andere in de buikholte, de benen en voeten terecht. Maar ook in de longen.

Vocht in de buikholte door een kankergezwel

Er zijn veel verschillende vormen van kanker. Ze ontstaan vaak vanuit één orgaan, het bloed of het lymfestelsel waarbij kankercellen zich door het lichaam kunnen verspreiden. Op dat moment spreek je van uitzaaiingen. De oorzaak voor kanker is heel divers en niet altijd te achterhalen. Een ongezonde levensstijl of contact met giftige stoffen of dampen behoort tot de risicofactoren.

In het beginstadium zijn er vaak nog geen klachten merkbaar. Die komen pas wanneer de tumor verder groeit. Sommige patiënten krijgen pas last van klachten wanneer er uitzaaiingen aanwezig zijn. Dat maakt kanker soms lastig op te sporen en te behandelen.

In het laatste stadium treedt er vaak ascites op. In de terminale fase treden er ook andere klachten op. Dit zijn vermoeidheid, een droge mond, diarree en benauwdheid. Ook hebben patiënten last van een slechte eetlust, veel afvallen, misselijkheid en overgeven. Door kanker kan er veel pijn in het getroffen gebied aanwezig zijn, maar ook door uitzaaiingen.

Diagnose van ascites

Het is niet altijd duidelijk of er sprake is van ascites. Dit komt omdat een dikke buik ook het gevolg kan zijn van veel vetweefsel. Daarnaast kan een dikke buik op een zwangerschap duiden, uiteraard alleen bij vrouwen.

Of het echt om ascites gaat moet eerst onderzocht worden. De arts klopt op de buik. Is er een dof geluid hoorbaar dan is dit vaak een signaal dat er vocht aanwezig is. Middels echografie kan bekeken worden of er echt vocht zit.

De behandeling

Bij vochtophoping in de buikholte richt de behandeling zich op de onderliggende aandoening of ziekte. Daarnaast wordt het vocht met speciale medicatie afgedreven. Soms is het nodig om een zoutarm dieet te volgen.

Bij kortademigheid wordt het vocht met een naald uit de buik gezogen. Ook is het mogelijk om een shunt in de aders te plaatsen. Hierdoor kan het vocht beter terug de bloedvaten in. Wanneer het om kanker gaat wordt vaak gekozen voor het plaatsen van een katheter. Dit zorgt ervoor dat het vocht in de buik voortdurend wordt afgevoerd.